Жанна ханым, сізге хабарласқан кезде үлкен жобамен айналысып жатқаныңызды, уақытыңыздың тапшы екенін айттыңыз. Соған қарамастан, сұқбатқа келіскеніңізге рақмет! Құпия болмаса қандай жоба екенін айтасыз ба?
Өткен жылы «Тағдыр» деген кино түсірген болатынмын, қазір өкінішке орай қаржы тапшылығына байланысты жұмыстары толық аяқталмай жатыр. Сондықтан көңіл-күйім де жақсы емес, себебі мен жұмысты тез-тез аяқтағанды жақсы көретін адаммын. Қазір басқа жұмыс бастауыма осы киноның аяқталмауы себеп болып тұр. Сондықтан фильмді аяқтау үшін ақша іздеп жатырмын.
Ол «Тағдыр» не туралы?
Бұл – қазіргі заманның қаһарманы жайында… Сіздің ойыңызша, қазіргі заманның қаһарманы кім?
Ой, тіпті білмеймін… кімді айтуға болады? Салыстырмалы түрде спортшыларды қаһарман деп санай алатын шығармын?
Мен де сіз сияқты біздің заманымыздың қаһарманы кім деп ұзақ ойландым. Сосын оның шыншыл, талапшыл, кез келген жағдайда өзін байыпты ұстай білетін жастар екенін түсіндім. Менің жастарға көңілім толады, олардың болашағына сенемін! Әрине, шекарадан шығып кететіндер де бар, бірақ шыншыл, ізденімпаз жастардың көп екені рас.
Менің киномның басты кейіпкері – Азат деген жігіт. Ол өзін қорғай алмайтын, құқықтарын білмейтін, өзінің шыншылдығының әсерінен түрлі жағдайларға тап болып жүретін жас. Өзі адал, кіршіксіз болғандықтан, бәрін солай қабылдайтын және содан қиындық көретін жігіт туралы.
Бұл фильмдегі қаһарманның аты – Азат, ал сіздің «Қарой» деген фильміңіздегі басты кейіпкер де Азат еді. Бірақ қазір сіздің сөзіңізден бір-біріне қарама-қайшы Азаттарды көріп отырмын. Бұл қайшылықтарды бірдей атауда қандай философия бар?
Мен азаттықты, еркіндікті жақсы көремін! Әлемде мен үшін ең маңыздысы – еркіндік. Моральдық және материалдықғ жапы барлық тұрғыдан тәуелсіз болғым келеді. Мысалы менің бастығым, күйеуім жоқ, сондықтан ешкім маған бұйрық бере алмайды. Білмеймін, бір күндері сондай болуы да мүмкін шығар?! Құдай сақтасын! Бірақ мен жұмыссыз, аш қалсам да еркін болғанды жөн көремін. Бір жерде таңнан кешке дейін отырып, бұйрық орындап тапқан ақша керек емес. Мен ондайға шыдай алмаймын, сол себепті бұл атауда бір философия бар деп айта алмаймын. Сіз маған сенбейтін шығарсыз, бірақ мен бір дүние жазған кезде мына жерге осындай философия немесе осындай шешім қосуым керек деп ойламаймын. Отырамын да жазамын, өздігімен пайда болады. Бір дүниені жазған кезде, басқа туындыларымды мүлде ұмытамын. Бірде менің досым сценарийімді оқып «Мынау бұрынғы туындыларыңа мүлде ұқсамайды ғой» деп күлген. Мен өз туындыларыма бар махаббатымды жұмсаймын, ол жерге өзіндік ойымды немесе танысымды қосу деген мүлде жоқ. Тек картиналарым арқылы қазіргі қоғамды, адамдардың өмір сүру дағдысын көрсеткім келеді. Біздегі кинолардың көбінде өткен заманды көрсетеді, ал осы қоғамды кім көрсетеді? Әлгі бірең-сараң комедиялар ғана бар шығар, бірақ біздің көлеңкелі тұсымызды да біреу экранға шығаруы керек қой. Мен нені көремін, соны шығарамын!
Бір сұқбатыңызда «Ең ұлы өнер – ол әдемі жеткізілген ақиқат. Сізге бір қызық оқиға айтып берейін, бірде балалардың қабілетін анықтау үшін «ағаштың суретін салыңдар» деген тапсырма беріледі. Барлық бала ағаштың суретін кәдімгі қалыпты қалпында, жапырақ, бұтағымен салып шығады. Тек бір ғана баланың суреті күнге ұқсапты. Одан «сен не салдың?» деп сұраса, «мен ағашқа төбесінен қарап тұрмын» деген екен. Өйткені ол – гений» деп айтыпсыз. Бәріміз бірге өмір сүретін қоғамда ақиқатқа шынайы және өзгеше көзқараспен жарап жүргеннің бірі – сіз. Өзіңізді гениймін деп есептейсіз бе?
Жо-о-қ (күліп) рақмет, пікіріңізге, бірақ мен гениймін демеймін. Мен тек авторлық киноларым арқылы өз көзқарастарымды білдіріп жүрмін. Авторлық кино дегеніміз – автордың, яғни менің көзқарасыммен, түсінігіммен түсірілген туынды. Ол менікі болды, мен барлық көрерменді оған сенуге күштемеймін. Әркімнің өз көзқарасы арқылы қалыптасқан қолтаңбалары болады, мысалы басқа режиссер келсе оның өзіндік қолтаңбасы бар. Авторлық киноның коммерциялық туындылардан айырмашылығы – өзіндік айтарың бар. Менің киноларымды көрген адамдар «Туындыларыңыз бір-біріне ұқсамайтын бола тұра, авторлық қолтаңбаңызды анық байқаймыз» деп жиі айтады.
Көзқарастың қалыптасуына балалық шақтың әсері мол ғой. Енді осы жерде кішкентай Жаннаға саяхаттайықшы, оның балалығы қалай өтіп еді?
Мен Алматыда тудым, бірақ тоғыз айлық кезімде әжем бауырына басып, ауылға алып кетеді. Мен бес жасқа дейін әжемді еміп өстім. Кейін мектепке оқыту үшін Алматыға алып келді. Сол кезде мен үлкен соққы алдым, өйткені мен әжемді анам деп ойладым. Әрі ауылдан келіп, бірден қалаға үйреніп кету де қиын болды. Орыс балабақшасы мен мектебіне бардым. Балабақшада бір жыл үнімді шығармай өзім ғана жүретінмін, ал мектепке барған кезде орысша бір сөз білмегендіктен өте қиын болды. Алғашқы ұстазым
Зоя Константиновна деген керемет кісі болды, орысша бір сөз білмейтін мені оқытты. Бастапқыда ол маған «бір» қойды, тіпті «екі» деген бағаны ала алмадым. Сосын ұстазым өзінің алдына отырғызып, менімен жеке жұмыс істеді. Сол кісінің арқасында бірінші сыныпты жақсы бітірдім, кейін мектепті де үздік бітіріп журналистика факультетіне оқуға түстім. Мен журналистика мамандығының дипломын алған 1991 жылы барлық Кеңес одағының газеттері жабылып жатқан, өйткені Кеңес үкіметі ыдырап жатыр еді. Жеке меншік газеттер 1993 жылдары ашыла бастады. Сол екі жыл аралықта мен басқа жұмыстар атқырдым, тіпті барахолкада сатушы болдым.
Нақтырақ не сатумен айналысқан едіңіз?
Сол кезде мен қолөнершілермен танысқан едім. Олар түрлі белдік, әмиян деген заттарды жасағанымен, сатуды жүйеге қоймаған. Сондықтан мен олардың өнімдерін сатып, тұрақты тұтынушылар таба бастадым. Бірақ бір күні одан жалығып, қыcы-жазы шаң, лас жергенімді ойлап өзімді бақытсыз сезіндім. «Мен неге мұндай жерде жүруім керек?» деп өзіме есеп бере бастаған тұста, кездейсоқ жарнама әлеміне келдім. Себебі мен өте жақсы жазатынмын, ол салада жұмыс істеп жүргенде ақшаны да жақсы таптым. Он бес жылдай сол салада қызмет еткен соң одан да жалыға бастадым. Сосын кино түсіруге шешім қабылдадым. Негізі ол туралы бұрыннан ойлайтын едім, бірақ «мен әйелмін», «менде режиссер деген диплом жоқ» деп қорқақтап жүрдім. Қазір кино түсіре салу қиын емес, ал ол заманда қиындау болатын. Бірақ түсіріп көрейін, болса болды, болмаса тағы көреміз деген шешімге келдім. Алғашқы туындыма қатысты «Міне, сырттан келгендер не болса соны түсіре береді» деген сындар айтылды, менің фильмді көрмей теріс пікір айтқандарға қарап көңілім түсті. Сосын сол фильм арқылы Венецияға бардым.
Сіздің әкеңіздің танымал жазушы екенін көпшілік біледі. Сол кісі бір сұқбатында «Жанна менімен ақылдаспайды, ақыл сұрамайды» деп айтқан екен. Жоғарыдағы сөзіңізде «бала кезімде қатты соққы алдым» айтып кеттіңіз, қазір ақыл сұрамауға, тыңдамауға сол кезде бала жүрегіңізде қалған өкпе-реніш себеп емес пе?
Иә, журналистердің сұрағына ол үнемі «Жанна мені бала кезінде тыңдамайтын, қазір де тыңдамайды» деп айтады (Күліп). Бірақ ата-аналарыма деген мүлде ренішім, өкпем жоқ. Өйткені маған тоғыз ай болған кезде анам сіңіліме жүкті болды, ал ол кезде декреттік демалыс бір ғана жыл еді. Сондықтан оларда екі ғана жол болды, бірі – мені әжеме беру немесе үйіміздің жертөлесінде тұрған қаңғыбастарға қарату. Таңнан кешке дейін ішіп жүретін ол адамдар мені қараса не болар еді? Сондықтан бұл таңдауда мені әжеме бергеніне ризамын. Сол үшін менде реніш болуы мүмкін емес! Тек әжемді анам деп ойлап жүргенім ғана соққы болған. Әжемнің бауырында өскенім жақсы болған деп ойлаймын, қалаға келгеніме де өкінбеймін. Өйткені жақсы ауданда, жақсы мектепте оқыдым. Барлығы дұрыс таңдау деп есептеймін. Бірақ мен баланы беру, алу деген дәстүрге қарсымын. Балаңды берме, ал берген екенсің қайтып алма! Бірақ бұл жерде де мәселенің басқа ұштары бар…
Ал қалаға келмей әжеңіздің жанында бойжеткен Жаннаны қалай елестетесіз? Сіздің де тағдырыңыз өзіңіздің киноларыңыздағы тұрмыс тауқыметін тартқан әйелдердікіндей болуы мүмкін ба еді?
Жоқ, мен бәрібір қалаға оқуға келетін едім. Ата-анам оқуға алып келуші еді, олай өмір сүруге жол бермейтін еді деп ойлаймын. Тіпті білмеймін… Қайдам, бір жағынан мен әжемнің қызы болғандықтан мінезі бар, еркелеу қыз болдым. Тіпті әкемнің достары «Неге сенің Жаннаңның мінезі осындай?» деп сұраса, әкем «Ол апасының қызы» деп ақталатын. Сондықтан мен апамның қызы болдым. Маған бұл сұраққа жауап беру қиындау. Өйткені мен негізі ауылдың еркектерінен қорқамын, өйткені көбі әйелдерін ұрып-соғып жүреді. Бәлкім ауылға күйеуге шыққанда солай жүрер ме едім?! Өйткені ауылда әйелге деген сыйластық, құрмет жоқ! Бізде тек қартайған анасына ғана құрмет бар, ал ол қартайғанға дейін қандай қиындықтар мен азаптан өткенін өзі ғана біледі. Себебі – өмірі қиын.
Сіздің мінезіңіздегі бірбеткейлік, еркіндік кімнен дарыған?
Тіпті білмеймін, мүмкін әкем мен анамнан бірге дарыған шығар. Мен кітап оқуды кішкентай кезімнен серік еттім, он екі жасымда бүкіл әлемдік классиканы оқып жүретінмін. Орыс тілінен көп қиындық көргендіктен, тоқтаусыз оқи бердім. Әкем «Кітап оқыған сайын сөздік қорың көбейеді» деп жиі айтатын, алғашында жеңіл дүниелермен бастап, соңында әлемдік әдебиетке ғашық болдым. Бальзак, Толстойдың дүниелерімен өстім. Менің мінезімде анам мен әкеммен қоса әжемнің де тәрбиесі бар деп ойлаймын.
Енді кино туралы тақырыпқа оралайықшы, сіздің картиналарыңызда әлеуметтік қиын жағдайлар сипатталады. Осындай ауыр дүниені таңдауға, түсіруге не себеп болды?
Осыны барлығы сұрайды, «өмір сізсіз де ауыр, ол ауырлықты көрсетіп не керек?» деп жатады. Шынымды айтсам, оны өзім де білмеймін. Бірде газеттен мынадай ақпарат оқыдым, бізде балалар үйінде тәрбиеленген балаларға ол жерден кететін кезде биологиялық ата-аналары туралы ақпарат беріледі екен. Бұл мен үшін шок жаңалық болды. Өйткені мен ол ақпараттардың құпия екеніне, ешкім білмейтініне сенімді едім. Мысалы Еуропада ондай ақпарат ешқашан берілмейді. Ал бізде керісінше, барлығын қолыңа ұстатады. Тіпті әкесі немесе шешесі түрмеде болса оның қандай түрмеде отырғанына дейін ақпарат беріледі екен. Ойлаңызшы, адам өзі өмір сүріп үйренген шақта сондай ақпарат береді, ол әлбетте адамның білуге деген құмарлығын оятады. Сен ана құжатты алып тұрып, қалай оларды іздемейсің? Осы ақпаратты оқыған кезде бір түн ұйықтай алмадым? Қалай? Бұл менің жүрегімді қозғады, содан кейін отырып «Нағиманы» жаздым. Осындай әлеуметтік жағдайларды көрген соң ол туралы түсіргің келеді, айтқың келеді. Тыныш отыра алмайсың, іске кірісесің!
Картиналарыңызда сіз өзіңізді де, кейіпкерлеріңізді де аямайсыз. Тіпті көрермендеріңізді де, ал көрермен соны қабылдауға дайын ба?
Мен біреуді аяғым келмейді. «Аудиторияға қарау», «олардың сұранысы» деген сияқты сөздерді жиі айтып жатады. Мен үшін кино жақсы және жаман деп екіге бөлінеді. Болды, басқа критерий жоқ! Ал ол көңілді ме, қайғылы ма маңызды емес. Авторлық кинолардың көрермені бізде ғана емес, басқа елдерде де солай. Өйткені авторлық кинолар ақылды көбірек қажет етеді. Оны көрген адам ойлануы, жұмыс істеуі, сезінуі керек. Бізде аудитоия дайын емес деп айта алмаймын, дайын! Бізді көрермендеріміз көреді, түсінеді, әрі мен үшін де бірінші кезекте өзіміздің көремендеріміздің пікірі маңызды. Басқа кино фестивальдерге туындыларымды көркемдеп алып барғаныммен, өзіміздің адамдарды алдай алмаймын ғой. Мысалы олар менің туындыларымнан кейін «мынау менің өмірім», «мынау менің танысымның тағдырына ұқсайды» деген сияқты сөздерді көп жазады. Демек, мен оларды алдамаймын!
«Киноларыңызды ұлттық менталитетке сай емес» деп жиі сынайды. Негізі сіз көрсеткен кемшіліктер бар екенін бәріміз білгенмен, мойындамаймыз. Неге біздікілер өз кемшіліктерін жасырып қалғысы келеді?
Біз үнемі өзімізді жақсы етіп көрсетуге тырысамыз. Соңғы ақшамызға несие алып той жасаймыз. Сол арқылы өзіміздің «керемет» екенімізді көрсеткіміз келеді. Осы бір өзін төмен бағалау, қызғаншақтық сияқты комплекстерді жою керек дер едім. Өзімізді қалай бармыз солай көрсетудің орнына, мықтырақ болуға тырысамыз. Ақшамыз жетпесе де, біреуге дәлелдеуге тырысып сол үшін қиналамыз, күресеміз. Керісінше, біздің кемшіл тұсымызды да көрсетіп, оны емдеуге ұмтылуымыз керек. Мысалы бір адам ауырса, оның диогнозын дұрыс қою аса маңызды емес пе?
Ендеше неге басқа режиссерлер, әсіресе «Қазақфильмнің» режиссерлері «Біз мынадай халық болғанбыз» деген бос айқайға кино түсіреді. Осы бір жалған пафос кімге керек?
Оны өзім де түсінбеймін. Әлеуметтік желіде де бұл туралы жиі жазамын. Осы жерін сұқбатқа міндетті түрде қосыңызшы, қазір барлығы тарихи-патриоттық киноларды көптеп түсіреді. Өйткені ол жақтан алу, ұрлау өте жеңіл. Олар қалаған нәрсесін ойластыра алады, мысалы әйтеуір бір батырды ойлап тауып, «ертегі» құрай алады. Сосын әрине ұрлау да оңай болады. Декарацияны да жеңіл ойлап табады. Ол саяси тұрғыдан да, әрі қаржылық жағынан да өте тиімді.
Бірақ сол кинолар теледидар мен кинотеатрлардан үзілмейді. Ал сіздің туындыларыңызды неге көре алмаймыз?
Себебі кинотеатрлар мүлде алмайды!
Мұның саяси астары бар ма?
Жоқ, бұл саясат емес! Кинотеатр әкімшіліктері: «Жанна, біз сізді сыйлаймыз, киноларыңыз ұнайды. Бірақ алмаймыз» дейді, өйткені көрермен бармайды. Ал біздегі көрермендердің басым көпшілігі 15-23 жастағылар. Кез келген кинотеатрға барсаңыз негізі аудиторияны осы жастағылар құрайды, ал үлкендердді тек балалармен көресіз. Ол жерден 40-50 жастағыларды мүлде кездестіре алмайсыз. Ал негізгі касса жинайтын аудитория менің кинома бармағандықтан олар алғысы келмейді. Кинотеатрдың кестесін қарасаңыз да балаларға арналған туындылардың толып тұрғанын байқауға болады. Ал Еуропада кез келген кинотеатрдан егде тартқан адамдарды көп көресіздер. Ал бізде 23 жастан кейін отбасын құрады, бала туады, кредит алады, сосын әріқарай ақша табу керек. Ал телеарналарға «Міне тегін алыңыздар, көрсетіңіздер» десем, өздері көріп «керемет екен, менің жүрегімді қозғады, бірақ біз ала алмаймыз» дейді. Өйткені қазіргі саясат солай, мемлекет ақша бөледі, сосын барлығы бізде керемет деген «той» көрсетеді. Бізде кедейлер, мүгедектер жоқ сияқты. Мен жақында бір сериал көрдім, шынымды айтсам менің үйімде теледидар жоқ, өйткені мүлде көрмеймін. Анамның үйіне барғанда көзім түсті, сондағы сериалдағы кейіпкер мұғалім элиталық үйде тұрады екен. Кешіріңіз, біздегі мұғалімдердің жалақысымен ондай үйде тұру мүмкін емес қой?! Телеарнадағы осындай мереке мен тойды менің киноларым құртатындықтан көрсетпейді.
Ал сіз көрсетіп жүрген кемшіліктерді біз қалай жөндей аламыз?
Мен режиссермін, оны түзетудің жолын білмеймін. Бірақ мен біздегі әйелдердің өзіндік құқығы болғанын, олар өзін-өзі бағалай алғандарын қалаймын. Әрбір әйел өзінің зат емес, басы, кеудесі, жүрегі бар адам екенін түсінсе деймін. Менің позициам осындай, бірақ менде оны қалай түзетуге болатынының рецепті жоқ.
«Отвергнутые» фильмінен кейін шалғайдан елу жастағы бір ер адамнан хат келді. Ол хатында фильмді отбасымен, туыстарымен көргенін және бұдан кейін әйелдерге құрметпен қарап, сыйлайтын болып келіскендерін жазыпты. Мен үшін бұл өте әсерлі болды.
Өзіңіз телефонда маған қазақша білмейтініңізді, түсінбейтініңізді айтқан едіңіз. Бірақ мен сіздің фильмдеріңізді қазақ тілінде көріп, тіл тазалығына риза болдым. Мысалы біздегі қазақ тілді режиссерлер түсірген сериалдардың өзінен жасандылық көп байқалады. Сіз қазақ тіліне де жіті мән беретін болып тұрсыз ғой. Оны кімге сеніп тапсырасыз?
Сценарийді өзім жазамын, одан кейін қазақ тіліне аударатын аудармашым бар. Біз бірге отырып аударма жасаймыз. Мен қазақ тілін құрметтеймін, сондықтан оның тап-таза болғанын қалаймын. Өзім қазақ тілін жақсы білмесем де, туындыларымның өгей шешенікі сияқты болғанын қаламаймын. Маған бірде-бір адам тілі нашар деп сын айтқан емес. Біз көреміз, естиміз. Егер аудармада бір ағаттық болса, оны сеземін. Сол үшін аудармашыға да жоғары талап қоямын.
Ал актерларды қалай таңдайсыз? Сіздің туындыларыңыздағылардың көбі танымал актерлер, оларға қандай талаптар қоясыз?
Ой, менің кинома актерлердің келуін тағдыр дер едім. Әр картина үшін кастингтер өткіземіз, бірақ үнемі мен өз геройымды алғаш көрген кезде-ақ танимын. Себебі сценарийді жазған кезде оны елестетіп жазамын ғой, сол үшін басты рөлге келген адамды бірден танып тұрасың. Мысалы Жанаргүл Жаныаманованы бір қарағанда-ақ жанарынан басты рөлдің қаһарманы екенін көрдім. Өте нәзік, сыпайы, текті болмысымен қатар, көзінен үлкен күш бар екенін аңғардым. Ол кастингке келген кезде де өзін байсалды ұстады, кейбіреулер сияқты «мен кастингке келдім, киноға түскім келеді» деген әңгіме айтқан жоқ. Сол үшін мен мұны тағдыр деп есептеймін.
Бізде дипломсыз мамандарды «сырттан келді» деп аса мойындамай жатады. Осы түсініктің жойылмауы не себеп?
Мен дипломның ешқандай рөл ойнамайтынын айтқым келеді. Өйткені Жүргенов академиясында өте нашар диплом береді. Мысалы ол жақта кім көрінген сабақ бере алады, жүйе жоқ. Бұл жерде жастардың ешқандай кінәсі жоқ, бұған менің замандастарым кінәлі. Мен жастарға дипломға жүгірмей, курстарға барып үйренуге кеңес берер едім. Мысалы менің қызым ютубтан монтаж жасауды үйреніп, курсқа барып білімін жетілдірді, қазір жақсы монтаж жасай алады. Бұрын ондай мүмкіндіктер болмады, ал қазір бес жыл дипломның артынан жүгірудің керегі жоқ. Егер адам жырты жыл онлайн курс оқып, жарты жыл түсірілімде жұмыс істесе мықты маман болып шығады. Әрине, жастарға қолдау керек. Мысалы мен прьемераларға жиі барамын, көп жағдайда туынды ұнамайды. Бірақ мен оны жария етіп айтпаймын, өйткені олардың еңбегін, талпынысын құрметтеймін. Мен бір киноны түсіру үшін күні-түні еңбек ету керек екенін жақсы білемін. Ал картина ұнаса, оны бәріне айтамын, мақтанамын. Жақсы киноның, жаңа режиссер, жаңа актерлердің келуі біз үшін де, еліміз үшін да пайдалы.
Өзіңіз дипломды журналиссіз әрі режиссер деген атыңыз бар. Журналист және режиссер ретінде қазіргі телеарналардың дамуына қандай баға бересіз?
Жоғары да айтып кеткенімдей мен мүлде теледидар көрмеймін. Өйткені өте төмен дәрежеде, тіпті қарамаймын. Бізге қарағанда Ресейдің сапасы жақсы шығар, бірақ оны да көрмеймін.
Ал кино саласында қай режиссерлерді жоғары бағалайсыз?
Әділхан Ержановты жақсы көремін, оның жаңашыл-реалистігі ұнайды. Шыны керек, бізде ондай жұмыс істейтін бірде-бір режиссер жоқ.
«Айканы» көрдіңіз ғой, режиссер ретінде басты рөлдегі Самалға қандай баға берер едіңіз?
Иә, көрдім. Өте керемет туынды, актрисаның қабілеті өте жоғары.
Егер сол «Айка» қырғыз емес, қазақ қызы туралы түсірілсе біз оны қабылдар едік?
Иә, олай болғанда «қазақтың қызы…» деп түрлі теріс пікірді айтушы едік. Ал қырғыздың қызын ойнағаны үшін мәз болып жүрміз.
Бес жылдай бұрын сіздің грузин досыңыз «Қазақтар өз болмысынан ұялады екен» деп айтыпты. Олай айтуға не себеп болды деп ойлайсыз?
Біз үнемі өзімізді жақсы көрсетуге тырысқанымызбен, іштей өз-өзімізді сыйламаймыз. Біз керемет етіп көрсеткенімізбен, бізде баланы, жасты, тіпті өзімізді құрметтеу деген мүлде жоқ. Тек «Жұртқа қалай көрінемін?» деген қорқыныш қана бар. Өзін құрметтемейтін адамның өзгелерден қысылып тұратыны сырт көзге бірден байқалады. Сол үшін бізді өзгелер басынады. Ал мысалы өздерін құрметтей білетін француздар немесе ағылшындарды барып басынып көріңізші, олар Париж бен Ақ үйді төңкереді. Олар өздерін құрметтеуді талап ете алады. Ал бізде өзгеге емес, өзімізге деген құрмет жоқ. Осы пікіріммен келісесіз деп ойлаймын? Бізге өзімізді құрметтеп үйрену керек.
Бұл пікіріңізбен келісемін, менде тағы мынадай сұрақ бар. Сіздің картиналарыңыздағы еркектердің көбі жолы болмаған, өзінің бақытсыздығына әйелдерін кіналайтын кейіпкерлер. Сонда қазіргі біздің ерлеріміз сондай ма?
Барлығы олай деп айта алмаймын, Түсінесіз ғой, мен барлық еркектер туралы түсіріп жатқан жоқпын. Мен тек салыстырып, қазіргі әйелдердің жағдайын түсініп туынды жазамын. Біздің патриархаттық жүйе бәрін басқарады, ал әйелдер бағынады. Сондықтан менің фильмдерімді көріп «ол еркектерді сыйламайды, тек алқаштар мен қылмыскерлерді түсіреді» деп жатады. Жоқ, олай емес! Маған тек еліміздегі еркектердің бізді сыйламайтыны ұнамайды.
Жаңа сөзіңіздің басында «Азат» туралы айтып жатқан кезімізде күйеуіңіздің жоқ екенін айтып қалдыңыз. Осы жаққа қарай ойысайықшы, күйеуіңізбен екіге бөлінуге не себеп болған еді?
Мен екі рет тұрмыста болдым, енді қазір күйеуге шығуды қаламаймын. Менің екі күйеуім де жақсы болды, бәрі жақсы болды деп айта аламын. Тек мен сонда да еркіндікті қаладым. Қазіргі өмірім өзіме ұнайды.
Бұл жерде сізде феминистік көзқарас байқалмай ма?
Бәлкім аздаған феминистік көзқарасым да бар шығар?! Кез келген еркек сенің энергияңды алады, оны күту, қабағын бағу, оның қыңырлығын көтеруге тура келеді. Мен ондайды қаламаймын. Мен қазір осы жерде отырмын, менде барлығы керемет!
Махаббатқа сенесіз бе?
Мен жалғыз қалған адам емеспін, бірақ мен үшін күйеуге тию түрме сияқты.
Оған қандай да бір себеп бар ма?
Қалай айтсам болады, алғашқы некеммен 17 жыл бірге тұрдым, ал екіншісімен он жыл. Яғни ұзақ уақыт. Қазір балаларым үлкен, өсті. Күйеу деген сен бала туу үшін, оны өсіретін тұста керек. Ал қазір біреудің жағдайын жасап отырғым келмейді. Қазір тек өзіме көңіл бөлемін, бассейнге барамын, рухани практикамен айналысамын.
Ал қазір сіздің жүрегіңізді жаулаған адам бар ма?
Ой, мен ол туралы айтқым келмейді.
Олай болса, алғашқы махаббатыңыз туралы айтыңызшы?
Ол туралы да айтқым келмейді.
Неге махаббат туралы тақырыптардан қашасыз? Оған қандай да бір себеп бар ма?
Меніңше, ол – жеке өмір. Мен өз балаларымның суреттерін желіге жарияламаймын, басқалардан да соны талап етемін. Мен жұлдыз емеспін, қарапайымдылықты ұнатамын, сондықтан жеке өмірімді ашқым келмейді.
Балаларыңыз туралы айтыңызшы.
Ұлым мен қызым бар. Ұлым қаржылық фирмада маркетинг директоры, ал қызым әлі студент. Олардың таңдауымен санасып, еркіндік беремін. Мысалы ұлым кезінде шахматпен әуестенді, оның жетістіктерін көрген мұғалімдері оны дамыту керек екен айтты. Бірақ мен оны қыстай алмадым. Өзім еркіндікті қалағандықтан, оларға да еркіндік бердім.
Инстаграм парашаңызға бір жыл бұрын түсірілімнің жасыл фонда болғанынан қорқатыныңызды айтыпсыз. Ал өмірде неден қорқасыз?
Мен өзіңнің не істейтініңді, қайда баратыныңды, қалай жүретініңді білмей қалудан қорқамын. Мысалы қыста түсірілім болмай қалған кезде, жоба бола ма, болмай ма деген түсініксіз дүниелерді ойлағанда қорқамын. Қазір де фильмнің аяқталмай тұруы мені алаңдатады. Мен үнемі жоспармен, мақсатпен жүргенді жақсы көремін.
Режиссер ретінде қандай картина түсіруді армандайсыз?
Білмеймін, бірақ бюджеті мол картина жасағым келеді. Қазір осыған дайын екенімді сеземін. Мысалы осыдан бес жыл бұрын ол мен үшін қорқынышты болатын. Ал қазір танымал актерлермен, жақсы картина түсіруге дайын екеніме сенімдімін. Менде ешқашан бюджеті үлкен картина болған емес, бірақ болашақта әлемдік жұлдыздармен жұмыс істеуді қалаймын.
Сол арманыңызға жетуіңізге тілектеспін! Сізбен кездесер алдында көптеген журналистер сұқбат бермейтініңізді айтты. Неліктен сұқбаттан қашасыз?
Мен сұқбат бергенді аса ұнатпаймын, сізге де сұқбат бергім келмеген. Үнемі шақыртулардан қашып жүремін. Мен актриса емеспін, мен камераның артында болғанды ұнатамын. Мысалы достарым айтпақшы, қанша картина түсірсем де өзіме, болмаса туыстарыма кішкентай эпизодтағы рөлді болсын берген емеспін. Мысалы өздерін көрсетіп қалуға тырасатын адамдар болады ғой, мен олардың қатарынан емеспін. Ал сізге сұқбат беруге келіскенім қазақ тілді журналистерді ренжіткім де келмейді. Өйткені сіздерге қолдаудың қажет екенін түсінемін.
Сұқбат беруге келіскеніңізге көп рақмет!
Автор: Қарашаш Есенбай
Фото: Жеке мұрағаттан